2) de 3 componenten van leren leren

Met deze post wil ik jou wegwijs maken in de componenten van leren leren. Als je graag de video bekijkt waarin ik het kort heb over de componenten, klik dan hier.

Verschillende onderzoekers [1] zijn het erover eens dat leren leren uit drie componenten bestaat, namelijk metacognitie, cognitie en motivatie. Hieronder vind je wat meer uitleg, voorzien van een aantal voorbeelden.

Metacognitie gaat over de vaardigheden die leerlingen bezitten om het eigen denkproces te sturen. Metacognitie betekent dus het denken over het eigen denken. Voorbeelden van metacognitieve strategieën zijn: plannen, zelfevaluatie, reflectie, … .

• Plannen. Om de metacognitieve vaardigheden van leerlingen te stimuleren, kan je hen laten plannen [4]. Er zijn verschillende mogelijkheden. Je kan hen zelf een planning laten opstellen, maar je kan evengoed je eigen planning aan leerlingen voorleggen of voor hen een voorbeeldplanning opmaken. Je begrijpt uiteraard wel dat als je zelf een planning aanbiedt, leerlingen een minder actieve rol opnemen en per definitie nog niet in staat zijn om zelf een goede planning op te maken. Tevens is het, zeker voor jonge leerlingen, geen goed idee om hen meteen zelf een planning te laten opstellen zonder eerst in directe (expliciete) instructie te voorzien. Hoe je je instructie kan vormgeven van een sterk leraargestuurde aanpak naar een aanpak waarbij leerlingen steeds meer het leren in eigen handen nemen, lees je hier.

• Zelfevaluatie en zelfreflectie. Uit mijn masterproefonderzoek blijkt dat leraren (in dit geval leraren talen en wetenschappen 6^e jaar aso) algemeen gezien weinig aandacht besteden aan zelfevaluatie en zelfreflectie, hoewel ze er wel het nut van inzien. (Let op! Deze bevinding geldt niet voor alle leraren.) 

💭Hoe zit dat bij jou? In welke mate zet jij in op zelfevaluatie en zelfreflectie door leerlingen? Wanneer je leerlingen zichzelf laat evalueren en/of op het eigen leren laat reflecteren, dan is het van belang dat niet alleen de verbeterpunten van leerlingen worden belicht. Het is essentieel om ook genoeg aandacht te geven aan de sterke punten [5]. Wat doen leerlingen goed? Wat maakt dat ze dat goed doen? Hoe kunnen we die sterktes (nog) beter benutten? …

Cognitie daarentegen wijst op het denken/denkproces zelf. Voorbeelden van cognitieve strategieën zijn: samenvatten, memoriseren, voorkennis ophalen, … Afhankelijk van jouw vak en/of lesonderwerp zijn sommige strategieën meer of minder inzetbaar.

• Structureren/schematiseren. De cognitie van leerlingen kan worden gestimuleerd door hen de leerinhouden te laten structureren/schematiseren. Ook hier weer geldt: leerlingen hebben eerst nood aan meer externe sturing waarbij jij model staat, nadien kan je ze meer loslaten om uiteindelijk tot interne sturing door de leerling te komen [4]. Het is voor leerlingen niet evident om ‘uit het niets’ een schema te maken van de leerinhouden. Het kan dus helpen om leerlingen die hier nog niet mee vertrouwd zijn, eerst een structuur aan te bieden die jij zelf hebt gemaakt. Misschien heb je wel al gemerkt dat leerlingen bepaalde gedragingen van jou overnemen? Dat is een stap in de goede richting! Uiteraard moet jouw inbreng na een tijd worden afgebouwd, waardoor leerlingen steeds meer op zichzelf terugvallen. 

🤔 Ik herinner mij nog heel goed één van de professoren die les gaf in de Pedagogische Wetenschappen, die zei: “Ieder zijn chaos”. Hiermee verwees hij naar het idee dat iedere leerling de leerinhouden op zijn/haar manier verwerkt. Terwijl de ene leerling gebaat is bij een mindmap, werkt voor de andere leerling een samenvatting misschien beter om de leerinhouden te verwerken. Het wil dus niet zeggen dat leerlingen per definitie jouw manier van werken moeten overnemen. Laat hen hier zeker mee experimenteren en bied ook verschillende mogelijkheden aan.

• Notities nemen (en controleren). Een belangrijke maar complexe vaardigheid, zeker in het secundair en het hoger onderwijs, is notities nemen. Voor de leerprestaties van leerlingen is het belangrijk om goede notities te nemen [3]. Ook hier is het weer van belang dat je leerlingen stap voor stap op weg helpt. Notities nemen staat niet voor ‘letterlijk opschrijven wat de leraar zegt’, want dat blijkt geen effectieve manier te zijn [2]. Het moet als het ware een proces zijn waar leerlingen verder aan werken, ook na de les. Denk hierbij bijvoorbeeld aan onderlijnen, markeren, hoofd- en bijzaken scheiden, … [2].

Iets waar je mogelijks nog niet bewust hebt bij stilgestaan, is het controleren van notities. Dit kan jij doen (bijvoorbeeld tijdens de les) maar aangezien dit niet steeds haalbaar is, kan je ook leerlingen vragen om elkaars notities eens onder de loep te nemen. Zouden zij kunnen studeren van elkaar notities? Zijn de notities compleet? Is alles duidelijk? (Ook hier weer: “Ieder zijn choas”. 😉)

Motivatie is ook een onmisbare component van leren leren. Leerlingen hebben namelijk een zekere interesse en zelfbekwaamheidsinschatting nodig voor de taken die ze uitvoeren. Onderzoek [5] toont aan dat gemotiveerde leerlingen meer geneigd zijn uitdagende taken aan te pakken en op een meer constructieve manier omgaan met falen in vergelijking met leerlingen die minder gemotiveerd zijn.

• Zelfbekwaamheidsinschatting stimuleren. Jij weet ongetwijfeld als de beste hoe jij jouw leerlingen kan motiveren voor jouw vak, bijvoorbeeld door in te spelen op de leefwereld, door hen uit te dagen, door hen actief te betrekken, door de passie voor jouw vak uit te stralen, … .  Heb je er ook al aan gedacht om aan leerlingen te vragen om een realistische inschatting te maken van het eigen kunnen? Probeer dit zeker eens uit! Dit kan heel kort aan het begin of einde van een evaluatie bijvoorbeeld.

Interesse om mijn masterproefonderzoek te lezen? Geef een seintje, ik deel met plezier mijn inzichten.

👉Wil je je verdiepen in effectieve didactiek om het leren van jouw leerlingen optimaal te stimuleren? Bekijk zeker eens het boek ‘Wijze lessen’, van Tim Surma en collega’s. Je vindt er onder andere tips over hoe je leerlingen kan activeren, hoe je feedback kan geven, hoe je leerlingen effectief kan helpen leren, … Goed nieuws, want je kan het boek gratis downloaden via deze link. 

🔊 Geef je mening in een reactie onder dit bericht en inspireer anderen!

Referenties

[1] Kistner, S., Rakoczy, K., Otto, B., Dignath-van Ewijk, C., Bütnner, G., & Klieme, E. (2010). Promotion of self-regulated learning in classrooms: investigating frequency, quality, and consequences for students’ performance. Metacognition Learning, 5, 157-171. DOI 10.1007/s11409-010-9055-3

[2] Marzano, R. J., Pickering, D., & Pollock, J. E. (2001). Classroom instruction that works: Research-based strategies for increasing student achievement. Alexandria, Va: Association for Supervision and Curriculum Development.

[3] Valcke, M. (2017). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Een inleiding voor ontwikkelaars van instructie en voor toekomstige leerkrachten. Gent: Academia Press.

[4] Zimmerman, B.J. (2013). From Cognitive Modeling to Self-Regulation: A Social Cognitive Career Path. Educational Psychologist, 48(3), 135-147. DOI: 10.1080/00461520.2013.794676

[5] Zimmerman, B.J., & Schunk, D. (2011). Handbook of self-regulation of learning and performance. New York: Routledge.