16) Leerlingen motiveren: wat, waarom en hoe?

De ene dag is de andere niet. Soms moeten we eens goed kunnen balen. Dat is ook zo voor leerlingen. Onze stemming wordt bepaald door heel wat (omgevings)factoren. Toch kan jij hier als leraar een grote rol in spelen, want jij kan er wel degelijk voor zorgen dat leerlingen met een lach op hun gezicht de (virtuele) klas binnenkomen en met een voldaan gevoel terug buitengaan. Ja, jij kan dat!😊

Wat heeft motivatie met leren leren te maken, hoor ik je denken. In mijn eerste en tweede blogbericht had ik het over de fasen en de componenten van zelfreguleren leren ('leren leren'). In de eerste fase, namelijk de voorbereidingsfase, besteed je aandacht aan het klaarstomen van leerlingen voor een opdracht, toets, groepswerk, ... Om leerlingen te kunnen klaarstomen, is het belangrijk dat hun motivatie wordt aangewakkerd. Wat de componenten betreft, weten we dat motivatie, naast cognitie en metacognitie, een essentiële component is om zelfgestuurd te kunnen worden. Leerlingen hebben dus een zekere taakinteresse en interesseprikkels nodig om te kunnen leren. [1] Enkele tips om taakinteresse bij leerlingen op te wekken, vind je hieronder. 

Inspiratie voor dit blogbericht moest ik niet ver zoeken. Naast de talrijke wetenschappelijke inzichten die voorhanden zijn, verzamelde ik ook concrete tips van leraren. Deze vul ik aan met mijn eigen ervaringen uit mijn studententijd (want we zijn tenslotte allemaal ervaringsdeskundigen in het onderwijs) en mijn huidige job als onderwijsbegeleider. 

Het uitgangspunt is de welbekende Zelf-Determinatie theorie, ontwikkeld door de Amerikaanse professoren Deci en Ryan in 2000. Deze theorie stelt dat mensen naar fysieke behoeften, drie andere onmisbare psychologische basisbehoeften hebben, namelijk autonomie, betrokkenheid en competentie. Wanneer deze behoeften vervuld zijn, voelen leerlingen (maar ook gewoon mensen in het algemeen) zich gemotiveerd, voelen ze zich beter in hun vel en presteren ze beter dan wanneer niet aan deze behoeften wordt voldaan. 

'Autonomie' staat voor het gevoel dat je je eigen gedrag in handen hebt. 'Betrokkenheid' (ook wel 'verbondenheid' genoemd) gaat over het gevoel erbij te horen en goede onderlinge relaties te hebben. 'Competentie' wijst op het kunnen inzetten van je talenten en die verder kunnen ontwikkelen. 

Nu even concreet. Hoe kan jij ervoor zorgen dat je de autonomie, betrokkenheid en competentie van leerlingen stimuleert opdat zij gemotiveerd zijn, zich goed voelen in jouw les (en in hun vel) en presteren naar behoren? Ik deel met jullie enkele handvaten: 

• Autonomie kan je stimuleren door: 
• te letten op je taalgebruik ("Ik zou het zo doen, hoe zie jij dat?") 
• leerlingen (beperkte) inspraak te geven in de leerinhouden, de leeractiviteiten, de samenstelling van groepen bij groepswerk, een buitenschoolse activiteit, ... 
• leerlingen keuze te bieden in de opdracht(en) die ze moeten maken
• leerlingen verschillende studiemethoden aan te reiken en hen daaruit te laten kiezen (bv. samenvatten, mindmaps, ...)
• het nut van een bepaalde leeractiviteit, opdracht, evaluatie, ... aan te tonen. Autonomie kan namelijk ook gestimuleerd worden wanneer leerlingen weten waarom ze iets dienen te doen, zonder het zelf heel graag te doen. 
• leerlingen voor zichzelf doelen te laten opstellen (die kunnen zowel persoonlijk als schoolgerelateerd zijn) 
• te vragen om een goede planning te maken, die ook ruimte voorziet voor de persoonlijke (buitenschoolse) bezigheden van leerlingen
• leerlingen een inschatting te laten maken van hun voortgang (Heb ik de leerinhouden voldoende onder de knie?)
• leerlingen zichzelf te laten evalueren (Hoe goed heb ik het gedaan? Wat deed ik goed en wat kan ik beter doen?) 
• leerlingen aan elkaar iets te laten uitleggen (peer instructie) 
• leerlingen (gedeelde) verantwoordelijkheden toe te kennen, eventueel via een beurtrol 
• ...

• Betrokkenheid bevorderen kan je doen door: 
• je leerlingen echt te leren kennen (Wie zijn zij? Wat vinden ze leuk? Waarin zijn ze geïnteresseerd? Hoe staan zij tegenover jouw vak? ...) 
• wat meer over jezelf (als persoon) te vertellen tegen leerlingen
• tijd te maken voor 'tussentijd' (een informeel gesprek in de wandelgangen, tijdens de speeltijd, in de refter, ...) 
• in gesprek te gaan met een leerling (1 op 1) 
• actief te luisteren naar bezorgdheden van leerlingen en er indien nodig iets mee te doen
• in te spelen op de leefwereld van leerlingen (Wat houdt hen bezig?) en dit te vertalen naar de opdrachten die je hen geeft
• leerlingen actief te laten nadenken over oplossingen voor een bepaald probleem
• communicatiekanalen te gebruiken die aansluiten bij de leefwereld van leerlingen (bv. sociale media)
• buiten de formele lessen een leuke klasactiviteit te (laten) organiseren (door leerlingen) (bv. een uitdaging waarbij leerlingen het opnemen tegen leraren) 
• ...

• Competentie aansporen kan je doen door: 
• leerlingen te laten reflecteren op hun leren aan de hand van feedback, feed up en feed forward (zie blogbericht 15)
• hoge (maar realistische) verwachtingen te stellen tegenover leerlingen
• haalbare opdrachten te geven, waarvoor leerlingen wel enige inspanning moeten leveren
• te differentiëren (naargelang de leerstatus) 
• de talenten van leerlingen te ontdekken, te herkennen en te stimuleren om die verder te gaan ontwikkelen
• genoeg aandacht te geven aan positieve bekrachtiging, ook bij (hele) kleine successen
• gerichte en tijdige feedback te geven op de voortgang van leerlingen
• de sterktes van leerlingen (klassikaal) duidelijk te benoemen 
• ...

👉 Hoe meer je inzet op de drie psychologische behoeften, hoe sterker je de motivatie van leerlingen aanwakkert. 

💭Hoe wakkeer jij de motivatie van jouw leerlingen aan?

💭Wat werkt bij jouw leerlingen en wat niet? 

💭Welke tips kan je meegeven aan collega's? 

Ik deel graag nog enkele bronnen waarin jullie naast de bovenstaande handvaten, nog meer concrete tips kunnen vinden: 

➝ http://www.edubronblogt.be/onderzoek/leerbereidheid/ (Edubron is een onderzoeksgroep die verbonden is aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen, die onderwijsonderzoek doet)
➝ https://www.klasse.be/220062/leerlingen-3-weken-lang-motiveren-9-tips/ (Maarten Vansteenkiste lijst in dit artikel 9 tips op over hoe je leerlingen vanop afstand kan blijven motiveren)
➝ https://www.klasse.be/125776/hoe-motiveer-leerlingen-vansteenkiste-motivatie/ (Maarten Vansteenkiste beantwoordt verschillende vragen over hoe je leerlingen motiveert)
➝ https://excel.thomasmore.be/2021/01/motivatie-en-online-leren-deel-1/ (ExCEL schreef een blogbericht over motivatie en online leren (deel 1))
➝ https://www.te-learning.nl/blog/verbondenheid-bevorderen-bij-online-leren/ (een blogbericht over hoe je tijdens online onderwijs verbonden creëert)
➝ https://www.schoolmakers.be/blog/121-tips-om-de-motivatie-vanop-afstand-hoog-te-houden/ (een blogbericht van Schoolmakers over hoe je de motivatie tijdens online onderwijs op peil houdt)
➝ https://www.youtube.com/watch?v=UwKEGwXCyK0&feature=emb_title (een YouTube-filmpje voor de vrijwilligers van Leerbuddy Vlaanderen, over het ABC van motivatie)
➝ https://www.acco.be/~/media/upload/sterkstartenmotiveren.ashx (een dossier van ACCO over 10 motivatoren voor leerlingen)

Referentielijst 

[1] GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. (2021). Zelfgestuurd leren: hype of hoop? Webinar in de reeks 'Gepersonaliseerd Samen Leren'. Geraadpleegd op 20 januari 2021, van https://pro.g-o.be/nieuws/4978 

[2] Vansteenkiste, M., en Soenens, B. (2020). Vitamines voor groei: Ontwikkeling voeden vanuit de Zelf-Determinatietheorie. Leuven: Acco